Dziecięco-Młodzieżowy Zespół Ludowy Koderki jest jedną z najbardziej znanych grup tego typu w Łowickiem. Nie każdy wie, że przez lata grupa prowadzona obecnie przez Łowicki Ośrodek Kultury przez lata związana była z Łowicką Spółdzielnią Mieszkaniową. Prekursorem Koderek był Dziecięcy Zespół Pieśni i Tańca Budowlani.
Koderki starsze niż się wydaje
Początki Budowlanych, czyli również Koderek, sięgają wbrew obiegowej opinii nie roku 1960, ale są o trzy lata starsze. U zarania historii dziecięcej formacji folklorystycznej związki Budowlanych z ŁSM były dość luźne.
„W Łowiczu nie ma przedsiębiorstwa budowlanego. Istnieje tam odcinek Kutnowskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego. Ale nie w Kutnie, lecz właśnie w Łowiczu powstał amatorski zespół pieśni i tańca ziemi łowickiej. Powstał w 1957 roku i pracuje do dziś” – czytamy w broszurze „Budowlani i muzy” wydanej w 1967 roku przez Zarząd Główny Związku Zawodowego Pracowników Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych w Warszawie.
Autorzy publikacji przyznają, że Budowlani do roku 1960 nie mieli większych sukcesów. Grupa „wegetowała”, choć do jej prowadzenia łowicki oddział KPB w Kutnie zatrudnił dwóch nauczycieli. Dopiero od czasu, gdy kierownictwo artystyczne nad zespołem objął Piotr Cecha i zaczął go wspomagać Tadeusz Peńsko, który był pierwszym kronikarzem Budowlanych, to „nastąpiły korzystne zmiany”.
Po 15 latach działalności (faktycznie było to 18 lat), w 1970 roku, Budowlani mieli już na koncie ponad 300 występów. Dzieci wirujące na scenie w księżackich pasiakach oklaskiwane były m. in. w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki, gdzie wystąpiły w 1962 roku dla delegatów Kongresu Związków Zawodowych. Trzy lata później łowicki zespół koncertował w Krakowie dla przedstawicieli 56 państw, biorących udział w Światowym Zjeździe Schronisk Turystycznych. Trzykrotnie też Budowalnych można było zobaczyć na małym ekranie w ogólnopolskim programie telewizyjnym. W tym czasie przez zespół przewinęło się blisko 400 dzieci.
Roztańczone dzieci w pasiastych strojach
O tym, że Budowlani byli dostrzegani także przez centralne organy partyjne świadczy chociażby fakt, iż dwoje członków prekursora Koderek – Róża Juszczak i Michał Puchalski znaleźli się na pierwszej stronie „Chłopskiej Drogi” z 22 września 1974 roku, czasopisma wydawanego przez Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Warszawie.
Dziecięca grupa folklorystyczna powstała w świetlicy łowickiego odcinka, jak to się wówczas nazywano oddziały terenowe, Kutnowskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego.
W latach 60. I 70. XX wieku oddział KTB w oficjalnych dokumentach nazywany był również zamiennie Łowickim Przedsiębiorstwem Budowalnym i pod taką nazwą współpracowała z nim Łowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa.
Następnie ŁPB zostało przekształcone w Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego w Łowiczu. Siedziba pierwszego z nich znajdowała się w zbudowanej przez ŁSM kamienicy przy ówczesnym rynku Tadeusza Kościuszki (obecnie Stary Rynek). Z kolei łowicki PBR działał w budynku przy ul. Lenina 8 (obecnie siedziba ZUS i KRUS przy ul. Kaliskiej).
Popularny „Peberol” w marcu 1982 roku wszedł w skład Mazowieckiego Zrzeszenia Przedsiębiorstw Budownictwa Rolniczego w Warszawie. Stało się to jednak już po tym, jak 31 maja 1977 roku dziecięca grupa folklorystyczna przeszła z ŁPB pod opiekuńcze skrzydła Łowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej (taką datę podaje kronika Koderek; z kolei w porozumieniu przekazującym w z dniem 1 stycznia 1992 roku Koderki – samorządowi miejskiemu podany został rok 1974). W tym czasie zaprzestano już używania nazwy Budowlani dla roztańczonej i rozśpiewanej młodzieży w księżackich pasiakach.
Budowlani na scenie
Warto przypomnieć repertuar Budowlanych. Był on dość rozbudowany, jak na grupę, którą tworzyły dzieci i młodzież do lat 18. Był tam więc polonez, chodzony, walczyki oparte na łowickich melodiach ludowych oraz kujawiak Wieniawskiego. W programie Budowalnych znalazła się także „Mała suita łowicka”, składająca się z tańców i przyśpiewek ze słynną „Łowiczanką” na czele. Całość trwałą blisko dwie godziny.
Występy Dziecięcego Zespołu Pieśni i Tańca Budowlani w Łowiczu zawsze były atrakcyjne dla mediów. Małe dzieci, ubrane w barwne księżackie stroje ludowe, idealnie nadawały się na kolorowe zdjęcia do gazet.
Z tego też powodu dzieci ubrane w księżackie stroje ludowe były zapraszane na imprezy masowe w całym kraju, gdyż z jednej strony były słodkie w swoim pasiastych kreacjach oraz ciekawie prezentowały łowicki folklor, a z drugiej ich „zatrudnienie” często odbywało się po kosztach.
Pod skrzydłami ŁSM
Dziecięcy Zespół Pieśni i Tańca Budowlani 31 maja 1977 roku (taką datę podaje kronika Koderek prowadzona przez rodziców młodych artystów; z kolei w porozumieniu przekazującym w z dniem 1 stycznia 1992 roku Koderki – samorządowi miejskiemu podany został rok 1975) zaczął działać przy Łowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Gdy grupa przeszła z Łowickiego Przedsiębiorstwa Budowlanego pod skrzydła ŁSM zaprzestano używania tej nazwy. Grupę określano zespołem pieśni i tańca przy spółdzielni mieszkaniowej. Koderkami stała się ona dopiero dziewięć lat później.
Władysława Kuźmiszyn, która prowadziła kronikę Koderek, twierdzi, że to ona była pomysłodawczynią nazwania dziecięcej grupy folklorystycznej słowem pochodzącym od kodry – prostokątnej, kolorowej, kwiatowej lub tematycznej wycinanki łowickiej.
Koderki zaistniały pod tą nazwą w 1986 roku podczas lipcowego XIII Harcerskiego Festiwalu Kultury Młodzieży Szkolnej w Kielcach.
Jest to jedyny w swoim rodzaju festiwal trwający nieprzerwanie od 1974 roku. Składa się nań kilkanaście lipcowych dni wypełnionych tańcem i piosenką. Harcerski przegląd nobilituje najlepszych wykonawców złotymi, srebrnymi i brązowymi „Jodłami”. Takie przypadły w udziale także Koderkom z Łowicza.
– Start w tym festiwalu umożliwił Koderkom fakt, iż przy ŁSM w 1986 roku powstała 111 Środowiskowa Drużyna Artystyczna ZHP, która składała się z dzieci należących do zespołu – przypomina Jacek Rybus, łowiczanin, który tańczył w Koderkach, a teraz zbiera informacje na ich temat. – Jej opiekunem był druh Lech Iwanowski.
Koderki pod auspicjami ŁSM święciły wiele sukcesów estradowych. Młodzi łowiczanie zrobili między innymi furorę we francuskim Ventabren, gdzie koncertowali w 1988 roku. Przywieźli stamtąd nagrodę, która do dziś jest przechowywana w ŁSM.
Koderki w MDK w Łowiczu
Z początkiem 1992 roku z przyczyny ekonomicznych i organizacyjnych ŁSM „oddała” zespół Miejskiemu Domowi Kultury w Łowiczu, przekazując dokumentacje oraz księżackie stroje ludowe. W późniejszych latach MDK został przemianowany w Łowicki Ośrodek Kultury.
– Byłem członkiem Koderek, gdy te przejął już MDK – wspomina Mariusz Siewiera, prezes ŁSM. – Szczególnie w pamięci utkwiły mi trzy koncerty. Pierwszy to nasz koncert w telewizyjnym Tęczowym Music Boksie, potem występ w skansenie w Maurzycach z pogodynkiem Jackiem Skibą oraz łowickie spotkanie z trenerem Andrzejem Strejlauem i jego piłkarzami w hali OSiR. Do dziś pamiętam, jak z kolegami byliśmy dumni z tego, że podały nam ręce piłkarskie tuzy.
Początkowo Koderki pod opieką Miejskiego Domu Kultury w Łowiczu podupadły, ale na szczęście nie na długo. W latach 90. XX wieku mali artyści znów zaczęli odnosić zauważalne sukcesy. Proces ten ugruntował Eugeniusz Strycharski, który w latach 2001 – 2016 był kierownikiem zespołu. Obecnie kieruje nim choreograf Katarzyna Polak.
W ciągu dwóch ostatnich dekad Koderki występowały na zagranicznych scenach we Włoszech, Niemczech, w USA, Hiszpanii, Rumunii, Francji, Bułgarii i Bośni oraz na Słowacji i Węgrzech.
Sukces goni sukces
Zespół działający przy Łowickim Ośrodku Kultury ma na koncie m. in. I miejsce i nagrodę główną „Złota Jodła” na XXX Międzynarodowym Festiwalu Dzieci i Młodzieży „Kielce 2003”, I miejsce na Festiwalu Folklorystycznym „Tradycje 2005” w Łodzi, I miejsce na VI Ogólnopolskim Festiwalu Kolęd i Pastorałek – Niepokalanów 2006, I miejsce na VII Ogólnopolskich Spotkaniach Folklorystycznych „Łowicz 2008”, I miejsce na XIII Ogólnopolskim Festiwalu Kolęd i Pastorałek „Staropolskie kolędowanie”- Radom 2014, a także nagrodę główną na XVI Ogólnopolskim Festiwalu Kolęd i Pastorałek „Nasze wieczne kolędowanie” – Niepokalanów 2016 oraz grand prix XV Ogólnopolskiego Festiwalu Kolęd i Pastorałek „Staropolskie Kolędowanie” – Radom 2016.
Warto podkreślić, że młodzież z Koderek odtwarza nie tylko folklor dawnego Księstwa Łowickiego, ale również tradycje ludowe z okolic Lublina, Krakowa oraz ze Śląska i Beskidu Śląskiego.
– Po objęciu stanowiska kierownika zespołu podjęłam decyzję o zwiększeniu liczby grup wiekowych Koderek – informuje Katarzyna Polak, choreograf łowickiego zespołu ludowego. – Mamy więc dzieci w wieku 6-10 lat, w wieku 11-14 oraz najstarszą grupę, która składa się nastolatków w wieku od 15 do 19 lat. Dzięki temu najmłodsze Koderki zdobywają umiejętności, które szlifują przez lata w starszych grupach.
W 2019 roku u progu pandemii COVID-19 w Koderkach śpiewało i tańczyło 80 młodych ludzi.
Dziecięcy zespół ludowy z Łowiczu w ciągu dekad swego istnienia przyczynił się do tego, że księżacki folklor jest jednym z ambasadorów polskości na świecie.